Wat is ervoor nodig om van duurzame wegverharding de nieuwe standaard te maken? Hoe pak je dat aan en wat zijn valkuilen en kansen? 

Nationaal Platform Duurzame Wegverharding (NPDW) vroeg het aan prof. dr. ir. André Nijhof, hoogleraar Duurzaam Ondernemen en Stewardship aan Nyenrode Business Universiteit. “Ga samen aan de slag, stuur bij en leer!” Nationaal Platform Duurzame Wegverharding (NPDW) werkt samen met overheden, bedrijven en kennisinstellingen aan duurzame wegen die langdurig in topconditie blijven voor intensief gebruik. De transitie naar duurzame wegverharding als nieuwe standaard is volgens Nijhof hard nodig.

Complexe vraagstukken die alleen gezamenlijk kunnen worden opgelost
“De wereld verandert door klimaatverandering en ook de wegverhardingssector merkt de gevolgen”, vertelt Nijhof. “Denk aan weersextremen zoals droge zomers waarin het rivierwater zo laag stond dat zand en grind voor de aanleg van wegen niet meer aangevoerd kon worden. Een ander gevolg van klimaatverandering is onvoorspelbare prijzen doordat grondstoffen schaarser worden en doordat ermee wordt gespeculeerd.”

“Wegbeheerders, asfaltproducenten en aannemers hebben als gevolg van klimaatverandering te maken met complexe vraagstukken waar ze zelf geen antwoord op kunnen geven. Hoe ga ik om met risico’s als gevolg van weersextremen, grondstofschaarste en duurzame producten die nog niet uitontwikkeld zijn? Hoe kan ik aantonen of juist controleren welk product de meeste duurzaamheidswinst oplevert? Dit zijn typisch vragen die je alleen sámen kunt beantwoorden door informatie met elkaar te delen vanuit een gemeenschappelijk belang.”

NPDW: katalysator van de transitie naar duurzame wegverharding
“Dit is precies de rol die NPDW wil spelen in de transitie naar duurzame wegverharding”, vertelt NPDW programmamanager Jan van de Water. “NPDW is als onafhankelijk sectorplatform onderdeel van de Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuurstrategie (KCI) van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. NPDW verenigt álle partijen in de wegverhardingssector en werkt samen aan één geharmoniseerde aanpak. Op verzoek van de sector voeren we regie op samenhang en impact om samen van duurzame wegverharding de nieuwe standaard te maken.”

Nijhof is enthousiast over de aanpak van NPDW: “Dit is wat we nodig hebben; één katalysator die er samen met de sector voor zorgt dat er acties worden uitgevoerd om de wegverhardingssector te verduurzamen. Die niet alleen kijkt naar wát er moet gebeuren (interventies), maar ook kijkt naar de spelregels en condities die uiteindelijk zorgen dat duurzame wegverharding het nieuwe normaal is.”

Transities komen tot stand via actie en reactie: ga gewoon aan de slag!
“Transities vergen tijd, zorgen voor onzekerheid en er worden fouten gemaakt”, vertelt Nijhof. Dat is volgens hem geen reden om af te wachten. “Transities komen niet tot stand via dialoog, debat en polderen, maar door acties en reacties; zo komt het systeem in beweging. Uiteraard overleg je met elkaar, maar het draait om de acties, ga gewoon aan de slag!”

Alle acties van NPDW staan in het Deltaplan. Samen met de sector zijn 9 prioriteiten vastgesteld, waaronder uniforme MKI-plafondwaarden voor eenduidige inkoop, minder variatie in asfaltmengsels voor meer hoogwaardig hergebruik, een monitoring- en verificatietool om duurzaamheidsresultaten te rapporteren, een gezamenlijk dataplatform en een sectorbrede aanpak om levensduur te belonen. 

“Zo werkt NPDW samen aan duurzame wegen die langer meegaan en minder onderhoud vergen” concludeert NPDW Programmamanager Karlijn Mol. “Dit draagt bij aan de leverings- en investeringszekerheid in de hele keten, zorgt voor nieuwe duurzame verdienmodellen en vergroot de toekomstbestendigheid van de wegenbouwsector.”

De wegverhardingssector bevindt zich midden in deze transitie en kennis over hoe duurzame markttransformaties typisch verlopen, kan als kompas dienen om onze route te bepalen.

Van concurreren op duurzaamheid naar samen werken aan de nieuwe norm
“In elke duurzame transitie doorloop je 4 fases”, licht Nijhof toe. “Uit onderzoek blijkt dat deze fases altijd hetzelfde zijn, voor alle sectoren, dat je alle fases moet doorlopen, dat je geen fase kunt overslaan en dat je bij de overgang naar een volgende fase zaken uit de voorgaande fase moet loslaten.”

Onderstaande video van Het Groene Brein geeft een goed beeld van de vier fases voor duurzame markttransformatie:

 

Wat de wegverhardingssector kan leren van de vier fases voor duurzame markttransformatie
Nijhof licht de vier fases toe en maakt de vertaalslag naar de wegverhardingssector. “In de eerste fase leren we hoe het anders kan en wordt er volop geëxperimenteerd met innovaties en pilots: laat duizend bloemen bloeien! In deze fase zijn er koplopers die worden geprezen; duurzaamheid is nog de uitzondering.”

“Dan komt fase 2: concurreren op duurzaamheid. Markten leren het goede gedrag te belonen. Het gaat niet langer over pilots, maar om verdienmodellen. In deze fase komt duurzaamheid in de aanbestedingen, milieukostenindicatoren (MKI) helpen om inzicht te bieden in duurzaamheidsimpact maar niet alle innovaties passen erin, lang niet alle opdrachtgevers werken al met MKI en de circulaire verwerking van materialen past er niet in. We onderzoeken in deze fase samen hoe dat het beste vormgegeven kan worden. In deze fase zijn niet-duurzame praktijken nog de standaard. Dit is de fase waarin de wegverhardingssector zich nu bevindt en samen maken we de overstap naar fase 3.”

“In fase drie wordt er niet meer geconcurreerd op duurzaamheid, maar werkt de sector samen aan een antwoord op de vraag: onder welke condities kan dit het nieuwe normaal worden? Bijvoorbeeld door meetmethoden te uniformeren, door financiële risico’s te mitigeren, door te zorgen voor de juiste opleidingen, en door duurzaamheid systematisch te belonen. Samen creëer je een sectorstrategie.”

“Duurzame markttransformaties eindigen met fase 4: duurzaamheid als nieuwe standaard, vastgelegd in breed gedragen afspraken die het algemeen belang dienen. Denk bijvoorbeeld aan bouwen met asbest of koelen met CFK’s. Niemand overweegt nog om met kankerverwekkend asbest te bouwen of ozonlaag aantastende CFK’s te gebruiken als koelmiddel. De betrokken sectoren hebben samen afspraken gemaakt over de nieuwe norm, die een gemeenschappelijk belang dient.”

Uitdagingen: loslaten, verbinden en bescheidenheid
Elke transitie kent uitdagingen, dus ook de transitie van de wegverhardingssector. “Wat je typisch ziet, is dat mensen het lastig vinden om activiteiten uit de vorige fase achter zich te laten. Dat gaat dan ook vaak mis. We hebben nu fase 1, waarin het draait om pilots en experimenten, achter ons gelaten en deze activiteiten gaan ons nu niet verder helpen. Dat is een lastige boodschap voor partijen die hier heel goed in zijn geworden.”

“Naast mensen die willen vasthouden aan wat ze kennen, heb je aan de andere kant ook partijen die het liefst meteen naar fase 4 willen gaan. De ongeduldige, vaak intrinsiek gedreven mensen die het allemaal niet snel genoeg kan gaan, die vinden dat er lang genoeg is gepraat en dat het nieuwe normaal per direct kan en moet worden afgedwongen. Maar zo werkt het niet: transities kosten tijd en draaien om acties en reacties, net zo lang tot samen overeenstemming is (fase 3) over wat de nieuwe regels zijn (fase 4). De condities van de volgende fase worden gecreëerd in de vorige fase; je kunt geen fases overslaan.”

Waar het in fase 2 nog volop om concurrentie draait en het ieder voor zich is, is het volgens Nijhof de uitdaging om richting fase 3 te denken en te werken vanuit gezamenlijkheid. “Van oudsher kijken gemeenten naar Rijkswaterstaat omdat dat de grootste opdrachtgever is met de grootste innovatiekracht. Maar Rijkswaterstaat kan ook leren van de andere wegbeheerders. Zo loopt provincie Noord-Brabant voorop als het gaat om duurzaam aanbesteden en gemeenten zijn juist erg goed in het regie voeren op schaarse ruimte door verschillende perspectieven mee te wegen, zoals ruimte voor woningbouw, ruimtelijke ordening en de omgevingswet. Geen enkele partij in de sector kan de transitie zelf tot stand brengen, we zullen het samen moet doen en dan helpt het om je bescheiden op te stellen en van elkaar te willen leren om samen verder te komen.”

Een andere uitdaging die Nijhof ziet, is het op tijd en voldoende betrekken van MKB-ondernemers. “Die moet je nu al betrekken en dat is een uitdaging want in tegenstelling tot grote bedrijven, kunnen MKB’ers hier niet zomaar een paar uur aan besteden. Ze willen vaak wel, maar die capaciteit hebben ze gewoon niet. Tegelijkertijd zijn MKB’ers cruciaal; de helft van alle infraprojecten wordt door kleine en middelgrote bedrijven uitgevoerd. Het is dus belangrijk om condities te creëren zodat het MKB wél goed kan aanhaken, bijvoorbeeld via korte online sessies.”

Wat volgens Nijhof normaal is in elke transitie is dat opdrachtgevers en -nemers tegen problemen aanlopen. “Dit gaat om zogeheten onbedoelde neveneffecten die je van tevoren niet kunt voorzien en waar individuele partijen geen antwoord of oplossing voor kunnen aandragen. NPDW kan deze onbedoelde neveneffecten centraal verzamelen en naar een niveau tillen waar oplossingen gezamenlijk wél gevonden kunnen worden.”

Kans: gunstige condities om samen de spelregels te veranderen
Volgens Nijhof zijn de condities in de wegverhardingssector relatief gunstig om een duurzame markttransformatie tot stand te brengen: “Maar liefst 98% van deze sector werkt met publiek geld. Als wegbeheerders samen nieuwe duurzame spelregels maken die bij opdrachtnemers voor lange termijn duidelijkheid zorgen, dan creëren ze samen de condities die het voor de hele sector logisch maken om mee te doen aan de transitie naar duurzame wegverharding.”

Bron: NPDW LinkedIn